16 Ekim 2019 / Saat: 17:24
Almanya başta pek çok Avrupa ülkesinde dönerin popüler olduğu sır değil ama Rusların “döner aşkı” Türk kamuoyunda fazla bilinmiyor.
Sovyetler Birliği’nin dağılmasının ardından Türk döneri de Rusya'da çok tüketilen “fast food” ürünleri arasında yerini kısa sürede aldı. Ama döner konusu Rusya’da biraz “karışık” çünkü oradaki adı “şaurma”. Aslında çoğu küçük büfenin tabelasında büyük Rusça harflerle “döner” yazıyor ama yaklaştığınızda mönüde “şaurma” fiyatıyla karşılaşıyorsunuz. Ruslar yaklaşık 30 yıl önce tanıştıkları Arapça kökenli “şaurma” (şavurma) kelimesini benimsemiş durumda, yine de bu tür yiyecek satan yerlerin tabelalarında “döner” yazısı eksik olmuyor. Kimi “Türk Döneri”, kimi “Tokos Döner” kimi de “Street Döner” yazıyor, hatta Ermeni kökenli esnaf arasında “Kars Döneri” tabelası asan da var.
İsim konusu iki yıl önce Rusya’da bayağı bir tartışma yarattı. Yaygın olarak “şaurma”, hatta St. Petersburg’da “şaverma” denilmesine rağmen dil bilimciler özgün adı olan “döner”in kullanılması gerektiğini söyledi.
Döner bazen kahvaltının, bazen öğlen yemeğinin, bazen de akşam yemeğinin yerini tutuyor. Özellikle Moskova'da metro istasyonları ve garlara yakın yerlerde en çok tüketilen yiyecek. Örneğin Yaroslavskiy Garında en az altı döner büfesi bulunuyor. Rusya'da büfelerin çoğunlukla tercihi ise ucuz olması nedeniyle tavuk döner. Örneğin lavaş (dürüm) tavuk dönerin fiyatı 120-150 ruble arası, yani yaklaşık 11-13 lira arası. Nadir de olsa bazı büfelerde satılan et dönerin fiyatı ise 250 ruble, yani 23 lira civarında. Dolayısıyla ucuz olduğu için Rus tüketiciler tavuk döneri tercih ediyor. İçine ise, mayonez, ketçap, lahana, hıyar, domates, soğan, havuç ve peynir de konulabiliyor.
Tabii, Rusya'da satılan döner ile klasik Türk döneri arasında fark bulunuyor.
Örneğin Smolenskaya metro istasyonu karşısındaki "İdola Türk Döneri" büfesi işletmecisi Azeri asıllı Çerkez Kerimov, döner ve şaurma arasında ciddi fark olduğunu söylüyor. Kerimov, "Önceleri kalitesiz şaurma yüzünden zehirlenenler oldu. Bizim mekanda ise sadece Türk döneri satılıyor. Kullandığımız malzeme tamamen Türkiye'de satılan dönerdeki gibi. Mutlaka ekmek arasında olacak, yanında da ayran bulunacak. Dönerde mayonez değil etin kokusu olmalı. Şaurmada ise mayonez kokusu var. Ben o yüzden döner ve şaurmanın ayrı tutulmasından yanayım" diyor.
Büfeye gelen Rusların çoğunun Türkiye'de tatil yaptığına işaret eden Kerimov, "Müşterilerimiz döneri bizden daha iyi biliyor. Dönerin yanında mutlaka ayran istiyor" diye konuşuyor.
Moskova'nın tarihi Arbat sokağındaki Türk lokantası Bosfor’un aşcısı Hasan Hüseyin, Rusya'da şaurmanın içine gereksiz bir sürü bir sürü malzemenin konulmasından yakınarak, "Hiç tadı yok. Ne gerek var mayonez veya başka malzemeye? Bence döner ve şaurma birbirinden çok farkı. Restorant döneri kaliteli. Ben Rusya'da satılan şaurmaları bir aşçı olarak beğenmiyorum. Tadına bakmaya gerek yok, dış görünüşten bile kalitesiz olduğu belli" diyor.
Bosfor’un sahibi olan Rus-Türk İşadamları Birliği (RTİB) Başkanı Naki Karaaslan da, benzer eleştirilerde bulunarak, "Bu yüzden restoranımızda her cumartesi saat 12.00-18.00 arası döner haftası başlattık. Amaç, Moskovalılara, yerli ve yabancı konuklara leziz Türk dönerini tanıtmak. Bizim bildiğimiz o leziz döner asla şaurma olamaz" diye konuşuyor.
Yaroslavski Garında döner yiyen Rusya vatandaşlarına yaklaşıp görüşlerini soruyoruz. Andrey adlı bir kişi, "Lezzetli ve ucuz. Eve geç saatlerde varıyorum. Dolayısıyla bazen burada bir şeyler atıştırıyorum. Döner de bunlardan en iyisi" diyor.
Svetlana da, "Döneri Türkiye'den biliyorum. Seviyorum. Ama buradaki dönerler Türkiye’de alıştığımız dönerden farklı" diye yakınıyor.
İslam adındaki dönerci ise, günde ortalama 200 civarında porsiyon döner sattıklarını anlatıyor.
Konuyla ilgili görüşünü aldığımız Moskova Devlet Gıda Üretimi Üniversitesi öğretim görevlisi Prof. Dr. Grigori Dubtsov ise şaurmanın hijyenik ortamda satılmadığını savunarak, "Moskova'nın bazı semtlerinde, özellikle garların yanında çok satııyor Ucuz olduğu için fazla tüketiliyor. Çünkü bizde makul fiyatları olan mekan sayısı fazla değil. Şaurma kültürü ise bize yabancı, yaklaşık 25 yıl önce geldi. Daha önemlisi ise sokaklarda satılan yiyecekler genel olarak hijyenik bakımından da sağlıklı değil. Ama lokanta ortamında durum çok farklı" diyor.
Bu kez de, Rusya Sağlık Bakanlığı'na bağlı V.Serbski Ulusal Psikoloji Sağlık Araştırma Merkezi baş uzmanlarından Renata Kutuyeva’nın konunun sosyolojik boyutunu soruyoruz. Kutuyeva, "Büyük şehirlerin ritmi yeme davranışımızı belirliyor. Döner dahil fast food hızlı, uygun, makul fiyatlı ve lezzetli. Fast food zamandan kazanmak, yani bizi evde yemek yapmaktan kurtarmak ve ekstra zaman yaratması için icat edildi. Ancak, aslında, fast food insanları sadece bilinçsiz olarak acele harekete mahkum ediyor, bu da bizim diğer alanlarda da sabırsız olmamıza yol açıyor” yorumunda bulunuyor.
FUAD SAFAROV
